Реферат: Эпоха Адраджэння на тэрыторыі Беларусі
Реферат: Эпоха Адраджэння на тэрыторыі Беларусі
ЭПОХА АДРАДЖЭННЯ НА ТЭРЫТОРЫІ бЕЛАРУСІ
УЗНІКНЕННЕ КНІГАДРУКАВАННЯ
Адраджэнне — умоўная назва, звязаная
з памкненнем адрадзіць антычную спадчыну. Але гэта было не простай
рэстаў-рацыяй, а спосабам фарміравання новай культуры, буржуазнай паводле сваёй
сутнасці. Характэрнай рысай эпохі Адраджэння быў працэс фарміравання народных
моў літаральна ва ўсіх еў-рапейскіх краінах, станаўлення і развіцця
нацыянальных куль-тур.
У канцы XV - пачатку XVI ст. склаліся
эканамічныя, сацыяльныя і.палітычныя перадумовы Рэнесансу на Беларусі: рост
гарадоў, фарміраванне беларускай народнасці, ажыўленне грамадска-далітычнай
дзейнасці і нацыянальна-класавай барацьбы, секуля-рызацыя духоўнага жыцця і
пашырэнне міжнародных узаемасувя-аей.
Эпоха Адраджэння на тэрыторыі
Беларусі мела свае спецыфічныя рысы. Агульнае эканамічнае адставанне ад
перадавых краін Еўропы і хіанаванне феадалізму стрымлівалі ўсебаковае развіццё
свецкіх форм культуры і пераход ад сярэдневяковай культуры да культуры новага часу.
І хаця ідэі Адраджэння
праніклі ў літаратуру, мастацтва, філасофскую і грамадска-палітычную думку, на
Беларусі развіццё рэнесансавай культуры засталося незавершанйм, не да канца
аддзе-леным ад рэлігійнай ідэалогіі.
Прадстаўніком рэнесансавай культуры
на Беларусі быў перша-друкар, гуманіст і асветнік Францішак Скарына (каля 1490 — каля 1551). Ен
нарадзіўся ў купецкай сям'і ў Полацку. Мяркуюць, што там, а таксама ў Вільні Ф.Скарына атрымаў першапачатковую
адукацыю. У 1504 г. ён паступіў у Кракаўскі універсітэт, праз два гады атрымаў
вучоную ступень бакалаўра філасофіі, а пазней — доктара свабодных навук. У 1512 г. у італьянскім г. Падуя, універсітэт якога славіўся на ўсю Еўропу медыцынскім факультэтам,
Ф.Скарына вытры-маў экзамен на атрыманне вучонай ступені доктара лекарскіх
навук.
Біяграфічныя звесткі аб жыцці
першадрукара не вельмі багатыя, але можна меркаваць, што пасля атрымання
вучонай ступені яго зацікавілі грамадскія праблемы і гуманітарныя навукі,
зарадзілася думка выдаць кнігі Бібліі на роднай мове, зрабіць іх даступнымі для
сваіх землякоў. Апынуўшыся ў Празе, Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан
Багдана Онкава, Якуба Бабіча, Юрыя Адверніка, магчыма і брата Івана Скарыны
заснаваў друкарню. За няпоўныя тры гады ён пераклаў, пракаменціраваў і
падрыхтаваў да друку 23 кнігі Бібліі. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга - "Псалтыр". Ф. Скарына меў намер выдаць усю Біблію, аб чым сведчаць агульны
тытульны ліст, прадмовы да ўсяго выдання. АДнак гэта задумка засталася
незавершанай. Першадрукар выдаў пераваж-ную частку Старога Запавету, прычым
выбраў з Бібліі найбольш важныя кнігі.
У 1520 г. Ф. Скарына пакінуў Прагу і пераехаў у
Вільню, дзе адкрыў першую на сваёй радзіме друкарню. У 1522 г. выйшла ў свет "Малая падарожная кніжка" — зборнік рэлігійных і свецкіх твораў.
Кніга прызначалася людзям, якія па характару сваіх заняткаў павінны былі часта
вандраваць і ў дарозе атрымліваць канфесійную і астранамічную інфармацыю. Як і
апошняе выданне Ф.Скарыны "Апостал" (1525), "Малая падарожная
кніжка" была невялікім зручным выданнем, на-друкаваным на таннай паперы.
Гэтыя якасці рабілі кнігі першадрукара болып даступнымі для шырокіх колаў
насельніцтва.
Ф. Скарына выступіў у якасці
стваральніка новага літаратурнага жанру - прадмоў, дзе адлюстроўваліся яго
грамадска-палітычныя, філасофскія, прававыя, эстэтычныя, мовазнаўчыя і
педагагічныя погляды. Коратка і лаканічна пераказваючы змест твораў, прадмовы
Ф.Скарыны сталі класічнымі ўзорамі ў гэтым жанры беларускай літаратуры,
паслужылі прыкладам для беларускіх пісьменнікаў XVI - XVII стст.
Ф. Скарына ўнёс значны ўклад у
распрацоўку беларускай літаратурнай мовы. Мова яго выданняў характарызуецца як
тыповы ўзор беларускай рэдакцыі царкоўнаславянскай мовы. Сам аўтар мову выдадзеных біблейскіх кніг назы-ваў
рускай, паведамляючы чытачу пра ўжыванне на Беларусі яго часоў дзвюх пісьмовых
моў - старабеларускай і
царкоўнаславянскай.
Біблейскія кнігі Ф. Скарына разглядаў як крыніцу для
набыцця ведаў па історыі, геаграфіі,
астраноміі. Ен перакладаў Біблію, пісаў прадмовы і пасляслоўі да яе, скарачаў
тэксты, тлумачыў незразумелыя словы і звароты, каб зрабіць іх даступнымі болып
шырокаму колу чытачоў. Для лепшага за-сваення зместу тэкст кожнага выдання Ф. Скарына надзяляў на главы, а главы на вершы,
змяшчаў у кнігах шматлікія ілюстрацыі. Пачаткам яго асветніцкай дзейнасці было
выданне "Псалтыра", які Ф.Скарына лічыў дапаможнікам па вывучэнні
граматыкі.
Ф. Скарына вядомы не толькі як беларускі
і ўсходнеславянскі першадрукар і асветнік, але і як вучоны і грамадскі дзеяч
эпохі Адраджэння. Яго палітычным ідэалам з'яўлялася асвечаная, гуманная і
моцная манархічная ўлада. На думку Ф. Скарыны, правіцель павінен быць набожны, мудры, адукаваны,
міласэрны, чулы, справядлівы ў адносінах да сваіх падначаленых. Ен абавязаны
кіраваць краінай у строгай адпаведнасці з законамі, сачыць за правільным
выкананнем правасуддзя. Адначасова правіцель павінен быць моцны і грозны, умець
у выпадку неабходнасці абараніць свой народ. Ф.Скарына аддаваў перава-гу
"мірнаму кіраўніку дзяржавы", але не адмаўляў існавання ў грамадстве
класавых супярэчнасцей, лічыў, што грамадства тры-маецца на міры і згодзе,
"невзгода бо н найболыпне царства разрушаеть".
3 пачатку трэцяга дзесяцігоддзя XVI
ст. Ф.Скарына працаваў сак-ратаром віленскага біскупа Іаана, дыпламаваным
медыкам наведаў Полыпчу, Прускае герцагства, Маскоўскую Русь, у канцы жыцця быў
адным з заснавальнікаў рэнесансавага батанічнага саду ў Празе. Дзейнасць Ф. Скарыны аказала дабратворны ўплыў на
кнігадрукаванне і асвету ў пазнейшыя эпохі, садзейнічала развіццю філалогіі,
батанікі, медыцыны, павышэнню культурнага ўзроўню беларускага насельніцтва.
Выдатным дзеячам беларускай культуры
быў паэт-гуманіст эпохі Адраджэння, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай
школы Мікола Гусоўскі (1470(?) — 1533(?). Нарадзіўся будучы славуты паэт у
сям'і велікакняжацкага лоўчага. 3 дзіцячых гадоў бацька прывучаў сына да
паляўнічай прафесіі. М. Гусоўскі
меў магчымасць пайсці па шляху свайго бацькі, аднак ён аддаў перавагу набыццю
ведаў і атрымаў адукацыю ў Вільні, Полыпчы, Італіі.
У 1518 г. М. Гусоўскі трапіў у Рым у складзе
польскай дыплама-тычнай місіі, якую ўзначаліў Вітэлій, сакратар велікакняжацкай
канцылярыі, біскуп плоцкі, што падтрымліваў будучага паэта. Па заказе папы
рымскага Льва Х у 1522 г. М. Гусоўскі стварыў свой лепшы твор "Песня пра постаць, дзікасць зубра
і паляванне на яго". Напісаная на класічнай латыні, паэма не засталася
толькі расказам пра паляванне на зубра, яна аказалася творам, дзе адлюстраваны
жыццё народа і лёс краіны ў пераломны момант гісторыі. Праз усе часткі паэмы
праходзіць тэма радзімы, а зубр выступае як алега-рычны вобраз роднага краю.
Адну з галоўных прычын няшчасцяў і пакут радзімы М. Гусоўскі бачыў у войнах.
Паэт-гуманіст заклікаў пакончыць з міжусобіцамі, прапанаваў ідэю яднання розных
па куль-туры і веры еўрапейскіх народаў перад пагрозай турэцкага і татарскага
нашэсцяў.
У паэме аўтар вялікую ўвагу надаў
адлюстраванню жыцця простых людзей, іх побыту, звычаяў і заняткаў. Ён
прапагандаваў сістэму лацінскай еўрапейскай адукацыі, адводзіў мастацтву і
навуцы вялікую ролю ў выхаванні народа.
Такім чынам, у беларускай літаратуры
другой паловы XIII - пер-шай паловы XVI ст. пераважалі сярэдневяковыя
ідэйна-мастацкія прынцыпы, традыцыйныя тэмы і жанравыя формы.
Аднак з канца XV — пачатку XVI ст.
пад уплывам Рэнесансу выяўляецца тэндэнцыя да пераадолення старых традыцый,
удасканальваецца беларуская літаратурная мова, адбываецца секулярызацыя,
дэмакратызацыя і гуманізацыя літаратуры.
АРХІТЭКТУРА І ВЫЯЎЛЕНЧАЕ МАСТАЦТВА
На працэс станаўлення і развіцця
беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі
старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва
заходнееўрапейскіх краін. Шырокае распаў-сюджаяне на Беларусі набыла готыка -
мастацкі стыль, запазычаны ў Заходняй Еўропе. Готыка з сярэдзіны XII ст.
прыйшла на змену раман-скаму стылю і атрымала сваю назву ад назвы герьвднскага
племені готаў. Архітэктуры належала вызначальная роля ў развіцці готыкі. Найбольш тыповыя гатычныя пабудовы вылучаліся
вялікай вытпмнёй, стромкім сілуэтам і вертыкальнымі лініямі, вітражамі, высокмі вежамі. У гатычных саборах
выкарыстоўваўся багаты дэкор, на фасадах часта мелася вялікае круг-лае акно
(ружа), звычайна яны ўпрыгожваліся скульптурай.
Своеасаблівыя рысы беларускай готыкі
заключаліся ў надзвычай доўгім часе яе панавання (другая палова XIII - XVI
ст.), функцыянальным спалучэнні культавага і абарончага дойлідства, традыцыйным
выкарыстанні цаглянай муроўкі з разнастайнымі абтынкаванымі і пабеленымі
плоскімі нішамі, масіўнасці канструкцый і манументальнасці пабудоў, спалучэнні
гатычных і рэнесансавых форм.
Готыка на Беларусі была прадстаўлена
шматлікімі абарончымі збу-даваннямі - замкамі, якія адначасова з'яўляліся
адміністрацыйнымі, палітычнымі, эканамічнымі і культурнымі цэнтрамі. Мураваныя
замкі пачалі будавацца ў першай палове XIV ст. Старыя драўляныя ўмацаванні не
маглі стрымліваць моцнага націску ворагаў. Узнікла абарончая сістэма з замкаў у
Лідзе, Новагародку, Крэве, Вільні і Троках.
Абарончая сістэма складалася з замкаў
розных тыпаў. Адны з іх будаваліся на ўзвышшах, на месцы старых драўляных
замкаў. Другія ж
размяшчаліся ў
нізіннай балоцістай мясцовасці на штуч-ным насыпе. Гэта быў новы тып замкаў, т.
зв. кастэлі, запазы-чаныя з Захаду. У Заходняй Еў-ропе кастэлем называлі
невялікі мураваны замак у нізіне, які выконваў абарончую функцыю. Мясцовыя
дойліды прыстасавалі гэты тып да сваіх умоў, значна павялічыўшы плошчу
замкавага двара, дзе хавалася ў час небяспекі мірнае насельніцтва.
Страницы: 1, 2, 3 |