Реферат: Войны Беларусі другой палове XVI ст.
3 чэрвеня 1611
г., калі ў Смаленску засталося 200 абаронцаў, горад паў. Жыгімонт III парушыў
дагавор ад 17 жніўня 1610 г. 1 абвясціў еябе рускім царом.
Летам 1611 г. над
Расіяй навісла пагроза пазбаўлення яе нацыявальнай незалежнасці. Сталіца была ў
руках палякаў, на паўночным захадзе гаспадарнічалі шведы. 3 поўдня ўрываліся
татары, англічане планавалі захоп рускай поўначы і Паволжа. У гэту цяжкую
часіну народ бярэ лёс Айчыны ў свае рукі. У Ніжнім Ноўгарадзе ствараецца другое
апалчэнне на чале з Кузьмой Мініным, "рода неславна, но смыслом
мудре", і князем Дзмітрыем Пажарскім, таленавітым палкаводцам, які
"во нзмене не явнлся".
У лютым 1612 г.
апалчэнне накіравалася да Масквы і замацаваяася ў Яраслаўлі, дзе быў створаны часовы орган вышэйшай
улады. 8 вясны становішча інтэрвентаў у Маскве пагоршылася. Яны пачалі адчуваць
недахоп правіянту (здабываць яго перашкаджалі падмас-коўныя партызаны), хоць
польскі гарнізон быў невялікі - 4 тыс. чалавек. Толькі летам кароль паслаў у
Маскву войска на чале з гетманам Хадкевічам, які павінен быў даставіць абоз з
правіянтам ізброяй.
Сюды, пад Маскву,
прыйшлі і алалчэнцы. 22-24 жніўня 1612 г. паміж войскамі Хадкевіча і
апалчэнцамі адбылася бітва, у выніку якой Хадкевіч страціў увесь абоз і з
рэшткамі войска адышоў да Вязьмы. У Маскве пачаўся голад. 22 кастрычніка 1612
г. апалчэнцы вызвалілі Кітай-горад, а 26 - здаўся і гарнізон палякаў у крамлі.
Кароль паспрабаваў арганізаваць яшчэ адзін паход на Маскву, але ён начаўся
няўдала і прымусіў Жыгімонта III вярнуцца ў Полылчу.
Такім чынам,
польска-літоўская інтэрвенцыя ў Расію закончылася безвынікова.
У студзені 1613
г. Земскі сабор у складзе вышэйшага духавенства, дваран, пасадскіх людзей,
чарнасошных сялян і баярскай думы абралі царом 16-гадовага Міхаіла Раманава,
сына патрыярха Філарэта, які быў сваяком па жаночай лініі Івана Грознага.Але
сталы каралевіч Уладзіслаў не жадаў мірыцца з абраннем на рускі прастол Міхаіла
Раманава і ў 1618 г. прывёў польскае войска да сцен Масквы. Пацярпеўшы няўдачу,
ён вымушаны быў у снежні 1618 г. заключыць пагадненне аб перамір'і на 14 з
паловай гадоў у в. Дзеўліна паблізу Троіца-Сергіева манастыра. Гэта пагадненне
за-вяршыла 14-гадовы перыяд скрытай і адкрытай польскай інтэрвенцыі, у якой
прынялі ўдзел і беларускія магнаты. Паводле Дзеўлінскага дагавора, да Рэчы
Паспалітай адышлі Ноўгарад-Северская, Чарнігаўская і Смаленская землі.
У 1632 - 1634 гг.
Расія зрабіла спробу вярнуць сабе Смаленск. Гэта вайна ўвайшла ў гісторыю пад
назвай Смаленскай, але яна была беспаспяховай і закончылася Паляноўскім мірным
дагаворам, падпісаным у в.Семлеве на р.Паляноўцы. Рэч Паспалітая захавала за
сабой усе землі, атрыманыя паводле Дзеўлінскага дагавора, акрамя г.Сярпейска з
невялікім пагранічным раёнам Севершчыны, якія адышлі да Расіі. Дыпламатычным
поспехам Расіі была адмова польскага караля ад прэтэнзіі на маскоўскі прастол,
прызнанне рускім царом Міхаіла Фёдаравіча і абяцанне вярнуць акт аб абранні
маскоўскімі баярамі Уладзіслава на рускі прастол.
Вайна 1654 - 1667
гг. у гісторыі Беларусі расцэньваецца як нацы-янальна-вызваленчая барацьба
беларускага народа супраць польскіх паноў за ўз'яднанне з Расіяй. 3 пераходам
болыпасці ўкраінскай і беларускай шляхты ў каталіцызм і паступовым яе
апалячваннем беларускі і ўкраінскі народы не мелі дастатковых інтэлектуальных і
матэрыяльных сродкаў для барацьбы з паглыбленай польска-каталіцкай экспансіяй,
якая прыняла ў канцы XVI ст. форму уніяцтва. Украінскі і беларускі народы, якія
ўпэўніліся ў сваіх абмежаваных магчымасцях у час казацкага паўстання
Б.Хмяльніцкага, у асобе сваіх лепшых прадстаўнікоў усё часцей і часцей сталі
звяртацца да Масквы за дапамогай. Пры гэтым выкарыстоўваўся рэлігійны аргумент -
просьба абараніць аднаверцаў - праваслаўных хрысціян, зневажа-емых у Рэчы
Паспалітай. Напрыклад, у красавіку 1651 г. у Маскву прыбыў ігумен Дзісенскага
манастыра Афінаген Крыжаноўскі, які аб'явіў сябе паслом ад усяго беларускага
насельніцтва і расказаў аб становішчы на Беларусі і чутках аб прысязе
Б.Хмяльніцкага маскоў-скаму цару. Ён прасіў ад імя беларусаў праваслаўнай веры
прыняць і іх пад царскую абарону.
У 1648 - 1653 гг.
царскі ўрад, нягледзячы на гэтыя пажаданні, устрымліваўся ад умяшання ў справы
Рэчы Паспалітай. Тым не менш просьбы гэтыя не прыпыняліся. Б.Хмяльніцкі
запэўніваў рускага цара Аляксея Міхайлавіча, што не толькі ўкраінскі, але і
беларускі народ падтрымае царскае войска і стане з ляхамі біцца і будзе іх 200
тысяч, калі цар пачне вайну з Полыпчай. Шматлікія звароты беларусаў аб дапамозе
ў іх барацьбе з акаталічваннем і паланізацыяй беларускага этнасу пачасціліся
пасля 8 студзеня 1654 г., пасля ўз'яднання Украіны з Расіяй.
Напярэдадні вайны
цар паведамляў Б.Хмяльніцкаму, што жыхары многіх гарадоў Беларусі "біці
чалом лрысылаюць... іх ад няволі лятскія вызваліць". У рэшце рэшт гэта
пытанне было пастаўлена царом на земскім саборы, які прыняў рашэнне аб пачатку
вайны з Рэччу Паспалітай.
У маі 1654 г.
пачалася руска-польская вайна, у якой прыняла ўдзел болыпасць насельніцтва
Беларусі. Цэнтральным быў смаленскі напра-мак, тут дзейнічалі асноўныя сілы -
больш за 40 тыс. чалавек на чале з самім царом. Групы войск, сканцэнтраваныя ля
Ноўгарада і Белгарада, павінны былі прыкрываць паўночны і паўднёвы флангі
асноўнай групы войск. Бранскай групе належала наступаць на мінскім напрамку і
дапамагаць смаленскай групе армій. 3 боку Украіны планавалася аказваць
казао.кую падтрымку рускім войскам на Беларусі. Ужо ў ліпені 1654 г. рускія'
войскі авалодалі Полацкам, затым Віцебскам, у жніўні здаўся Магілёў, у верасні,
па патрабаванні насельніцтва, - Смаленск.
На поўдні
Беларусі пачалі наступленне 20 тыс. казакаў Чарнігаўскага, Нежынскага і
Старадубскага палкоў на чале з гетма-нам Іванам Залатарэнкам. Тэрыторыя
Беларусі стала галоўным тэат-рам ваенных дзеянняў.
Кампанія 1654 г.
для рускай арміі праходзіла паспяхова: былі за-няты 33 гарады. Гэты поспех
стаўся невыпадковым.
Па-першае,
праваслаўная частка насельніцтва чакала рускую армію як сваю вызваліцельніцу ад
каталіцка-уніяцкага наступу на права-слаўных і дапамагала ёй усімі магчымымі
сродкамі - ад інфармавання рускай арміі аб руху польскіх войск да стварэння
атрадаў і ўдзелу ў ваенных дзеяннях на баку рускіх войск.
Па-другое, жыхары
гарадоў амаль што без абароны здаваліся рускім войскам і прысягалі рускаму
цару. Так было ў Полацку, Магілёве, Оршы, Крычаве і г. д.
Па-трэцяе,
царская дыпламатыя распаўсюдзіла на Беларусі грамату, у якой цар абяцаў шляхце
і духавенству захаваць іх правы і прывілеі, а тым, хто пяройдзе на царскую
службу, гарантаваў новыя ўладанні. Мяшчан праваслаўнага веравызнання за
добраахвотную здачу гарадоў абяцаў узнагародзіць царскім жалаваннем і паслабіць
падатковы ўціск. Што датычыць простага народа, у грамаце быў дадзены наказ -
беларусаў хрысціянскай веры, якія не выступаюць супраць царскіх войск, не біць,
не грабіць, іх жанчын і дзяцей не кранаць. Вядома, што на тых, хто са зброяй у
руках выступаў супраць рускіх войск, царскія міласці не распаўсюджваліся.
Такім чынам,
адносіны да насельніцтва былі неаднолькавыя. Былі тыя, каго мілавалі, і тыя,
каго дазвалялася грабіць, - ворагі царскай арміі і часцей за ўсё - ворагі
праваслаўя. Што датычыцца грабяжу і насілля арміі на тэрыторыі праціўніка, то
гэта было законам войнаў не толькі сярэднявечча, але і новага і навейшага часу.
Спробы
наступлення войск Рэчы Паспалітай на Беларусі і Украіне ў 1654 - 1655 гг. не
ўдаліся. Летам 1655 г. руская армія атрымала піэраг перамог на Украіне, дайшла
аж да Львова. На тэрыторыі ВКЛ былі ўзяты Мінск, Гродна, а таксама Вільня і
Коўна. Амаль уся Бела-русь была занята рускімі войскамі.
Летам 1655 г. у
вайну з Полыпчай уступіла Швецыя. Хутка шведы занялі Варшаву. Польскія
феадалы-здраднікі пачалі пераходзіць на бок шведскіх акупантаў.
У рускім урадзе
перамог пункт гледжання кіраўніка Пасольскага прыказа А.Л.Ардын-Нашчокіна, які
лічьгў першачаргован задачай знешняй палітыкі Расіі выхад да Балтыйскага мора.
Ен прапанаваў пакуль што прыпыніць вырашэнне пытання аб Украіне і Беларусі,
заключыць мірнае пагадненне з Полыпчай і пачаць вайну супраць Швецыі. У маі
1656 г. цар абвяшчае вайну Швецыі яшчэ да заклю-чэння пагаднення з Полыпчай
(перагаворы пачаліся ў жніўні 1656 г.). Спыненне ваенных дзеянняў.арміі супраць
Польшчы выратавала апошнюю ад поўнага разгрому яе Швецыяй і выклікала пад'ём
нацы-. янальна-вызваленчай барацьбы супраць шведскіх захопнікаў.
1657 год прынёс
Расіі дрэнную навіну. Памёр Б.Хмяльніцкі, а на змену яму прыйшлі адзін за адным
гетманы (Іван Выгоўскі, Юрый Хмяльніцкі, Пятро Дарашэнка і інш.), якія былі прыхільнікамі
Полыпчы, імкнуліся парушыць дагавор з Расіяй і вярнуць Украіну пад уладу
польскіх паноў альбо нават турэцкага султана. У выніку гэтага становішча рускіх
войск на Беларусі і Украіне значна пагор-шылася, а вайна прыняла зацяжны
характар. Ужо ў 1661 г. рускія войскі пакідаюць Мінск, Барысаў, Магілёў. Але
неўзабаве наступ-ленне войск Рэчы Паспалітай было спынена. Знясіленыя дзяржавы
ў 1667 г. у в.Андрусава паблізу Смаленска падпісалі перамір'е на трынаццаць з
паловай гадоў.
Згодна з
Андрусаўскім перамір'ем, Расія вярнула сабе Смаленскае ваяводства з усімі
паветамі і гарадамі, Старадубскі павет і Чарнігаўскае ваяводства, Левабярэжную
Украіну. Кіеў з акругай у адну мілю быў перададзены Расіі на два гады. Расія
згадзілася заплаціць выгнанай з Украіны шляхце 200 тыс. рублёў. Дагавор
прадугледжваў сумесныя дзеянні Расіі і Рэчы Паспалітай у сувязі з узмацненнем
пагрозы татара-турэцкага нашэсця.
У 1683 г. ізноў
пачалася вайна Рэчы Паспалітай з Турцыяй. Полылча разгарнула актыўную
дыпламатычную дзейнасць з мэтай прыцягнення Расіі да антытурэцкага саюзу. У
выніку гэтай дзейнасці ў 1686 г. у Маскве быў падпісаны паміж Расіяй і Рэччу
Паспалітай "вечны мір", у якім замацоўваліся тэрытарыяльныя змены
згодна з Андрусаўскім перамір'ем 1667 г. Польшча канчаткова адмовілася ад
Кіева, атрымаўшы грашовую кампенсацыю. Расія разрывала свае адносіны з Портай і
абавязвалася паслаць свае войскі ў Крым. "Вечны мір" гарантаваў
сва-боду веравызнання для праваслаўных хрысціян у Рэчы Паспалітай (на Беларусі
і Украіне) і прызнаваў права за Расіяй прадстаўніцтва ў іх абарону. Дагавор
1686 г. уступіў у сілу адразу пасля падпісання, але быў ратыфікаваны польскім
сеймам толькі ў 1710 г.
Страницы: 1, 2, 3, 4, 5 |