Реферат: Культура Беларусі у другой палове XVI ст.
XVI - XVII стст.
нацыянальна-культурнага і патрыятычнага руху на Беларусі.
Непрымірымым змагаром за веру продкаў
і нацыянальныя традыцыі стаў прадстаўнік аратарскай прозы Лявонцій Карповіч
(1580-1620) - беларускі пісьменнік-публіцыст, педагог, царкоўны дзеяч. Яго
"Казанні" ("Казанне двое", Еўе, 1615; "Ка-занне на
пахаванне князя В.В.Галіцына", Вільня, 1619; прадмова да кнігі Фікарыя
"Вертаград душэўны", Вільня, 1620 і інш.) напісаны прыўзнятым стылем
з выкарыстаннем сімволікі, вобразных параўнанняў. Яны аказвалі вялікае
ўздзеянне на слухача і чытача.
Сапраўдным змагаром за праўду паўстае
перад намі Афанасій Філіповіч праз свой "Дыярыуш", які, па сутнасці,
з'яўляецца зборам твораў. Ён складаецца з аўтабіяграфічных замалёвак, прамоў,
палемічных трактатаў, пасланняў, паданняў, багаслоўскіх разважан-няў, рэляцый і
г.д. Аўтар не імкнецца да вычварнасці стылю, славес-най эквілібрыстыкі,
красамоўства. Сваю мэту ён бачыць у вобраз-ным, шчырым і даходлівым апавяданні
сучаснікам і нашчадкам пра складаны і супярэчлівы час у жыцці бацькаўшчыны.
Большую частку твораў А.Філіповіч напісаў у варшаўскай турме, калі быў
прыгаво-раны да пакарання смерцю. У сваіх творах ён ганьбіў знешнюю і ўнутраную
палітыку, а таксама духоўных і свецкіх феадалаў за іх імкненне да раскошы,
бязлітасна выкрываў заганы грамадства. Аба-ронца інтарэсаў сацыяльных нізоў
беларускага і ўкраінскага наро-даў, прыхільнік і прапаведнік саюзу з рускім
народам, А.Філіповіч выступіў са сваім палымяным словам напярэдадні
нацыянальна-вызва-ленчай барацьбы'беларускага і ўкраінскага народаў пад
кіраўніцтвам Б. Хмяльніцкага.
Побач з "Дыярыушам"
А.Філіповіча да мемуарнай літаратуры адносяцца "допісы" аршанскага
старосты Філона Кміты-Чарна-быльскага (1530 - 1587), мемуары навагрудскага
падсудка Фёдара Еўлашоўскага (1546 - 1616). Дзелавыя "допісы"
Кміты-Чарна-быльскага членам рады Вялікага княства Літоўскага пра ваенныя і
грамадска-палітычныя справы Маскоўскай Русі - сапраўдныя літаратурныя творы,
дзе рэляцыі, паведамленні, разважанні аб лёсе радзімы тонка спалучаюцца з
мастацкімі дэталямі і фарбамі. Мемуары Еўлашоўскага, у якіх раскрываюцца дэталі
Лівонскай вайны праз яе ўсведамленне і бачанне аднаго з удзельнікаў шля-хецкай
узаемаеднасці, дазваляюць нам адчуць атмасферу той цяжкай і трагічнай эпохі.
Адной з зорак старажытнай беларускай
літаратуры з'яўляецца Мялецій Сматрыцкі (Максім Герасімавіч Сматрыцкі, 1572
-1630). М.Сматрыцкі вучыўся на філасофскім факультэце Віленскай езуіцкай
акадэміі, слухаў лекцыі ў Лейпцыгскім, Вітэнбергскім, Нюрнбергскім
універсітэтах. Нам ён вядомы болып як аўтар славу-тай "Граматыкі", якую
М.Ламаносаў назваў "вратамі" сваёй вучонасці. Сучаснікам Сматрыцкі
быў больш знаёмы як пісьменнік-палеміст, пяру якога належыць каля 20 твораў
самых розных накірункаў. Асобае месца сярод іх займае "Фрынас"
(1610), у якім Сматрыцкі ад імя сімвалічнага вобраза мацеры-царквы звяртаецца
да народа з заклікам еднасці ўсіх сіл у барацьбе з наступаючым каталіцызмам.
Адступніцтва ад веры, ад праваслаўнай мацеры-царквы трактава-лася Сматрыцкім як
здрада радзіме. Ён быў таксама адным з пе-ракладчыкаў заходнееўрапейскай
літаратуры розных часоў і наро-даў - Гея, Пятраркі, Ратэрдамскага і інш.
Новай з'явай у беларускай літаратуры
была палітычная са'уздаг-"Прамова Мялешкі", "Ліст
даАбуховіча". АўТарЬі ВЫГМёМваюць заганы грамадства: самавольства шляхты,
бязглуздае перайманне чужаземных звычаяў. Ствараючы вобраз смаленскага ваяводы
Піліпа Казіміра Абуховіча, ананімны аўтар выкрывае ваенна-палітычную
бяздарнасць,прадажнасць, абыякавасць да лёсу радзімы не толькі Піліпа, але і
яго продкаў: дзеда, бацькі. Такім чынам аўтар падкрэслівае слушную думку:
прадажніцтва вядзе звычайна да дэградацыі не толькі аднаго роду, але і ўсяго
грамадства. Гандлёвыя справы салдат цікавяць больш за воінскія абавязкі. Аўтар
"Ліста" прыходзіць да вываду, што для айчыны было б лепш, каб такія,
як Піліп, сядзелі б у сваёй Ліпе ці былі вайсковымі пісарамі, а не ваяводамі.
Складаны шлях ттряіртпў беларускі верш:
ад любоўнай лірыкі, вер-шаванага эпасу, рытмічна арганізавайан прозы да кніжнай
паэзіі, якая вызначалася ідэйна-тэматыч-най і жанрава-стылявой разна-стайнасцю
(эпіграмы, дэкламацыі, элегіі, сатырычныя і духоўныя вершы, грамадзянская
лірыка). Ананімная лірычная паэма "Ля-мант на смерць Лявона
Карповіча" ўслаўляе чалавека як носьбіта высокіх маральных якасцей,
дзейснага, мужнага, самаах-вярнага змагара за веру сваіх продкаў, узнімае яго
да ўзроўню хрысціянскага святога. За-ключная частка "Ляманта" мае выразны
публіцыстычна-дыдактычны характар: паэт ад імя нябожчыка заклікае жыць сумленна
і высакародна, свята берагчы нацыянальна-рэлігійныя традыцыі свайго народа.
Твор вызначаецца глыбокай эмацыя-нальнасцю і пранікнёньм лірызмам, яскравай
паэтычна-вобразнай мовай. Яму ўласцівы некаторыя рысы барока: кантрастнасць,
барочныя эпітэты, метафары, параўнанні і інш.
Важны ўклад у развіццё беларускай і
рускай кульгуры зрабіў паэт і драматург, кнігавыдавец і грамадскі дзеяч Сімяон
Полацкі (1629 -1680). Сацыяльна-палітычны ідэал Сімяона Полацкага - моцная
дзяржава на чале з "асветным манархам", мэта якой - усталяваць у
грамадстве "вечны мір" і "ўсеагульны дабрабыт" без расколу
і мяцяжоў. Ен лічыў, што ўсё зло ў грамадстве ад неадукаванасці, невуцтва.
Пашырэнне асветы выратуе грамадства ад усіх заган, усталюе поў-ную гармонію і
мір. Сімяон Полацкі асуджаў багацце, праслаўляў нябесныя сілы і працу, прапаноўваў
праграму прагрэсіўнай дзйнасці цара, прыдворных вяльмож і некаторых
царкоўных.дзеячаў. Ён апя-ваў беларускія землі, асабліва Полацк і Віцебск. Ён
піша п'есы на біблейскія тэмы: "Комедню прнтчн о блудном сыне" і
"Трагедню о Навуходоносоре царе, о теле злате н о трнех отроцех в пеіцн не
со-жженных". Найболып значнымі зборнікамі яго паэтычных твораў з'яўляюцца
"Вертоград многоцветнын" і "Рнфмологнон".
Тэатр і музыка. Развіццё драматургіі
выклікала да жыцця тэатр. Спачатку з'явіўся школьны тэатр, дзе перад пачаткам
п'ес на гістарычныя і біблейскія тэмы, а таксама ў антрактах і пасля
спек-такляў разыгрываліся інтэрмедыі - пантамімы, танцы, кароценькія п'ескі або
сцэнкі, найчасцей камічнага зместу. Школьныя п'есы пісаліся і выконваліся па
пэўных правілах. Паводле інструкцыі 1647 г., на сцэне нельга было "есці,
піць, тупаць нагамі, паказваць штонебудзь такое, што магло б выклікаць
непрыемнае ўражанне ў акцёраў альбо гледачоў". У адпаведнасці з віленскім
прадпісаннем 1717 г. спектакль не мог працягвацца болып за тры гадзіны.
Спачатку жаночыя ролі забараняліся наогул, а потым іх дазвалялі выконваць
толькі муж-чынам.
Шырокае распаўсюджанне на Беларусі ў
XVI ст. атрымаў тэатр лялек - батлейка. Сюжэты батлейкі былі заснаваны на
біблейскай і евангельскай тэ-матыцы, а таксама бытавых матывах. Дзеянне
адбывалася ў спецыяльна пабудаваным двухпа-вярховым доміку з
вежачкай-мезанінам. На самым верхнім "узроўні" разыгрываліся сцэнкі
са Святога Пісання пра Адама і Еву, нараджэнне Ісуса, на сярэднім -пра
злачынства цара Ірада, а ў самым нізе - з народнага побыту. Пастаноўкі батлейкі
суправаджала як вакальная, так і інструментальная музыка: псалмы і канты,
на-родныя песні і танцы. Музычныя нумары пачыналі і завяршалі спектаклі, гучалі
паміж сцэнамі, з'яўляліся своеасаблівымі інтэрмедыямі.
Важнай з'явай жыцця другой паловы
XVIII ст. стаў прыгонны тэатр. Многія беларускія магнаты: Радзівілы, Храптовічы,
Агінскія, Тышкевічы, Сапегі, Тызенгаўзы і інш., імкнучыся да раскошы, запрашалі
для пабудовы сваіх маёнткаў і іх упрыгажэння лепшых айчынных і замежных
дойлідаў, мастакоў, майстроў садова-паркавага мастацтва. У сваіх маёнтках яны
ўтрымлівалі капэлы, аркестры, тэатры, а нярэдка і самі станавіліся
літаратарамі, музыкантамі, кампазітарамі, як Мацей Радзівіл, Міхал Казімір
Агінскі, Уршуля Радзівіл, Міхал Клеафас Агінскі, аўтар знакамітага паланеза
"Развітанне з Радзімай" і інш.
У свецкай музыцы XVI - XVIII стст.
найбольш характэрным жан-рам быў кант: шматгалосая песня свецкага зместу.
Вытокі канта - у старажытных гімнах і песнапеннях яшчэ дахрысціянскіх часоў,
якія трапілі ў праваслаўную і каталіцкую музыку і знайшлі свой працяг у свецкіх
песнапеннях. Разнастайныя па сваёй тэматыцы (філасофскія, павучальныя,
пакаяльныя, жартоўныя, лірычныя, сатырычныя), канты набылі шьфокае
распаўсюджанне на Беларусі, Украіне і Расіі.
Значнае месца ў жыцці насельніцтва
Беларусі займалаларкоўная музыка. Да нашых часоў захаваліся помнікі
праваслаўнай музыкі - "царкоўйых гімнаў, ірмалоі XVI - XVIII стст.
(Супрасльскі, Віцебскі, Жыровіцкі, Слуцкі, Мірскі і інш.).
Болып за чатыры стагоддзі таму ў
Нясвіжскай друкарні быў на-друкаваны "Канцыянал" - адзін з першых на
Беларусі нотных зборнікаў, які змяшчаў болып за сотню песень (кантаў) з
прыкладзенымі да іх нотамі. У 1594 г. "Канцыянал" быў перавыда-дзены
ў Вільні. У Нясвіжы была створана адна з першых на Беларусі майстэрня па вырабу
музычных інструментаў, а таксама падручнік па харавых спевах. Яго напісаў каля
1794 г. мясцовы выкладчык Антон Варанец. Праз паўтара дзесяцігоддзя падручнік
быў выдадзены ў Вільні на польскай мове пад назвай "Пачатак музыкі - як
фігуральных, так і харавых спеваў" з дабаўленнем італьянска-польскага
слоўніка музычных тэрмінаў.
Развіццё музычнай культуры дазволіла
магнатам ствараць у сваіх маёнтках прыватныя капэлы. Самыя вялікія капэлы былі
пры тэатрах:
Нясвіжскім - Міхала Казіміра
Радзівіла, Слонімскім - Міхала Казіміра Агінскага, Гродзенскім - Антонія Тызенгаўза
і Шклоўскім - Сямёна Зорыча. Рэпертуар магнацкіх капэл складала модная на той
час у Еўропе музыка: дывертысменты (устаўныя, пераважна вакальна-харэаграфічныя
нумары ў драматычных, оперных і балетных спек-таклях XVII -XVIII стст.),
серэнады, танцы, а таксама сімфоніі, канцэрты, араторыі, кантаты. Дзейнічалі і
народныя капэлы, якія часам запрашаліся на балі да паноў.
Страницы: 1, 2, 3, 4, 5 |