Курсовая работа: Колер і свет у прыродаапісальнай лірыцы Я. Коласа
Падрабязная
табліца класіфікацыі колеравых і светлавых лексем, зыходзячы з прынцыпу
частотнасці іх ужывання, прадстаўлена ў ДАДАТКУ. Але, даючы характарыстыку
распаўсюджанасці тых ці іншых светлавых і колеравых лексем, варта адзначыць
некаторыя асаблівасці.
Так, найбольш
пашыранымі ў колькасным плане колеравымі лексемамі ў прыродаапісальнай лірыцы Я.
Коласа можна назваць зялёны і белы. Першая з іх ілюструецца
такімі прыкладамі:
Зялёнае мора
ржаных каласоў [І; с.51] ;
Разгорнуць шырока зялёныя крылы
[ІІ; с.287] ;
Зелянеюць два-тры клёны [І; с.15]
;
У зелень убрала вясна [І; с.88]
;
У зялёны ліст адзенецца [І; с.78]
;
Зелянее луг, ралля [І; с.73]
;
Глуха шэпча лес зялёны [І; с.62]
;
Лексема, што
абазначае белы колер можа быць прадстаўлена наступнымі прыкладамі з тэкстаў Я. Коласа:
У белым попеле снягоў [І; с.75]
;
Пабялелі вусы, світка вазака
[І; с.24] ;
У белым снезе маладняк [І; с.24]
;
І толькі зоркі пабялелі [ІІ; с.135]
;
Хмаркі белыя плылі [І; с.99]
;
Рады белай мы зіміцы [І; с.76]
;
Белую саломку ветрыкі паб'юць
[І; с.37] ;
Белыя хмаркі над намі гулялі
[І; с.34] ;
І па белым акіяне [І; с.76].
Дастаткова вялікая
частотнасць ужывання ў паэтычных тэкстах каларонімаў зялёны і белы тлумачыцца
іх лексічным значэннем, а таксама іх адпаведнасцю мэце апісання прыродных з’яў
і навакольнага асяроддзя.
Менш
распаўсюджанымі з’яўляюцца лексемы, што абазначаюць сіні і залаты колеры.
Таксама дастаткова
часта пры апісанні аўтарам з’яў прыроды, навакольнага асяроддзя сустракаюцца
назвы чырвоны, срэбраны, чорны, шэры.
Адзінкавымі можна
назваць такія колеранайменні:
Крыштальны (Ой,
гладзь нябёс далёкая, крыштальная, глыбокая!) [І; с.91].
Празрысты (У
сіняй далечы празрысты туман) [І; с.51].
Смуглы (Высокі,
смуглы лес ціхутка гаварыў) [І; с.10].
Брыльянцісты (І
брыльянцістаю расою) [ІІ; с.115].
Акрамя
непасрэднага называння колераў у аўтарскіх вершах сустракаюцца і называнне
саміх паняццяў “коле", “фарба". З мэтай ілюстрацыі дадзенага факта
варта прывесці такі прыклад з тэксту: І сабрала неба фарбы колераў дзівосных
[І; с.32].
Такім чынам,
найбольш частотнымі па сваім выкарыстанні з’яўляюцца белы (9) і зялёны (9) колеры.
Самымі рэдкаўжывальнымі можна назваць такія колеранайменні як празрысты,
крыштальны, смуглы, брыльянцісты.
Абсалютная
большасць каларонімаў рэпрэзентавана прыметнікамі. Гэта звязана з тым, што
колеравыя лексемы выкарыстоўваюцца пераважна ў сваім звычайным граматычным
афармленні: колеравая прымета рэалізоўваецца праз прыметнік. Да таго ж,
стылістычнае ўжыванне прыметнікаў увогуле тлумачыцца агульнымі ўласцівасцямі
гэтай часціны мовы, якія даюць магчымасць выражаць самыя разнастайныя па сваёй
эмацыянальна-эксрэсіўнай афарбоўцы прыметы і якасці прадметаў і з’яў.
Варта таксама
адзначыць, што ў паэтычных тэкстах Я. Коласа намі былі выяўлены, акрамя звычайных
для ўжывання поўных форм, яшчэ і прыметнікі кароткай формы: Неба ў хмарах,
даль імгліста; Стаў чырван месяц круглаліцы. Такая форма прыметніка не
характэрная для ўжывання ў сучаснай беларускай літаратурнай мове.
Калі гаварыць пра
частотнае размеркаванне люксонімаў у вершаваных творах Я. Коласа, то варта
адзначыць, што найбольшай частнотнасцю вызначаецца люксонім, які абазначае
вышэйшую ступень праяўлення свету: блішчаць (9):
На ўсходзе неба грае
пераліўным блескам [І; с.31] ;
Паблісквае на сонцы Балачанка
[І; с.161] ;
І блеск зорны патух [І; с.98]
;
Бляск пужліва мігне [І; с.97]
;
І бляск-іскры разлівае [І; с.85]
;
Чыстыя росы як срэбра
блішчалі [І; с.34] ;
Сее бляск-чырвонцы [І; с.31].
Дастатковай
распаўсюджанасцю ў аўтарскіх тэкстах вызначаюцца антанімычныя люксонімы “светлы"
і “цёмны". Паводле біблейскай міфалогіі, гэта найбольш важная сімволіка
супярэчнасці быцця, яго глыбіннай таямніцы і знамянальных пераходаў. Паняцці “светлы"
і “цёмны” маюць глыбокі трансцэндэнтны характар.
Калі звяртацца да
агульнага лексічнага значэння знойдзеных у працэсе працы люксонімаў, то
дамінуюць адзінкі, якія маюць наступнае значэнне: “свяціцца або адсвечваць
роўным святлом", “яркае святло, якое выпраменьваецца або адлюстроўваецца ў
чым-небудзь", “ледзь свяціцца", “свяціцца мігальным святлом". Дамінаванне
ў аўтарскіх тэкстах такіх лексічных адзінак стварае ўражанне роўнага, цёплага і
насычанага святла.
Калі гаварыць пра
аднесенасць люксонімаў да пэўных часцін мовы, то найбольш часта яны выражаюцца
назоўнікамі (бляск, цьма, прасвет, цемень-імгла, мрок). Тлумачыцца гэты
факт тым, што функцыянальна назоўнік здолны называць з’яву, прадмет, у тым ліку
і тую, што мае дачыненне да свету і колеру.
Таксама вялікую
распаўсюджанасць маюць дзеясловы-люксонімы (свеціць, заззяе). Гэта можна
патлумачыць тым, што дзеяслоў здольны называць любы працэс і дзеянне - дзеянне
свячэння, згасання і г. д. таксама.
Як адзначаюць
спецыялісты, усе колеры падзяляюцца на храматычныя і ахраматычныя. Да
храматычных, ці асноўных, адносяць сем колераў вясёлкі - чырвоны, аранжавы,
жоўты, зялёны, блакітны, сіні, фіялетавы; да ахраматычных - белы, чорны і ўсе
шэрыя колеры.
Акрамя названых
можна выдзеліць трэцюю - найменні колераў, што нельга аднесці ні да
храматычнай, ні да ахраматычнай груп, напрыклад: буры, зямлісты.
Вялікую ролю ў
сістэме колераабазначэння мастацкага твора адыгрывае прыём “колеравага
кантрасту”. Гэта матываваная канцэнтрацыя супрацьлеглых па сваёй семантыцы
каларонімаў у межах мікракантэксту.
Трэба звярнуць
увагу на супрацьлеглыя па сваёй прыродзе каларонімы “чорны” і “белы", якія
ў вялікай колькасці прысутнічаюць у вершах разгледжаных намі зборнікаў.
Так, прыметнікі
“чорны” і “белы" абазначаюць звычайна колер прадмета (чорныя вочы, ночы; белы
снег).
Чорны колер
звычайна асацыіруецца са злом, нечым адмоўным, што ідзе з культуры, архетыпаў у
падсвядомасці кожнага чалавека. Так, напрыклад, названы колер звязваецца
аўтарам з міфалагічнымі істотамі, звышнатуральымі сіламі, рэлігійным уяўленнем
пра грахоўнасць:
Ігрышча сіл
чорных, начніц, ведзьмакоў [І; с.120].
Трэба, аднак,
зазначыць, што прыкладаў, падобных да папярэдняга ў аўтарскіх тэкстах вельмі
невялікая колькасць.
Часцей за ўсё ў
прыродаапісальнай лірыцы Я. Коласа сустракаецца такое супрацьпастаўленне
разгледжаных колераў, калі іх антанімічнасць праяўляецца ў межах адного
кантэксту, дзе пераход ад цемры да святла, змена ночы і дня - сімвал перамогі
дабрыні над злом:
Пройдзе ноч, згіне цьма,
непраглядны мрок-цень [І; с.98] ;
І мне свеціш у тэй цемры яснаю зорой [І; с.93].
У аўтарскай
пазіцыі можна выдзеліць дзве супрацьлеглыя тэндэнцыі: адна з іх апісвае веру ў
аптымістычнае заканчэнне любой справы, добрае будучае і веру ў перамогу дабрыні
над злом (як у прыведзеных вышэй прыкладах).
Другая ж,
адваротная тэндэнцыя - апісвае непераможнасць чорных сілаў і бездапоможнасць
чалавека ў змаганні з імі:
Над палямі мрок прарваўся, па нізінах расплыўся [І; с.31] ;
Церушыўся мрок
бязмоўны і п’яніў мяне язмін [І; с.62] ;
Свет закрыла цьма густая [І; с.66]
;
Мрок насядае глыбей і цяжэй [І;
с.119] ;
Хмурна. Глуха. /
Цьма пануе [І; с.66].
Частым з’яўляецца
таксама выпадак, калі Я. Колас выкарыстоўвае чорныя фарбы, цёмны свет пры
апісанні рэалій асяроддзя, прыродных з’яў: пры дапамозе іх малюе ноч, палі:
Белым снегам
замятае вецер чорныя палі [І; с.76] ;
А на беразе пад
дубам, у ночку цёмную рыбак [І; с.10].
Да групы
ахраматычных колераў таксама адносім белы, які даволі часта сустракаецца ў
тэксце вершаў разгледжаных намі зборнікаў. Белы колер - гэта эквівалент
дзённага святла, гэта сімвал малака і семені, што атаясамліваюцца з жыццём. Вельмі
часта гэты колер выкарыстоўваецца для характарыстыкі белых вусаў, снегу што,
магчыма, вядзе свой пачатак яшчэ з вуснай народнай творчасці: белы снег, белы
дзень, белыя росы, анёл белы [11; 48]. Белы, светлы колер у аўтара ў асноўным
апісвае з’явы прыроды: неба, снег, палі:
А над палямі ў
ясным небе [ІІ; с.130]
;
Белыя хмаркі
над намі гулялі [І; с.34] ;
І толькі зоркі
пабялелі / У хаце дзверы зарыпелі [ІІ; с.135] ;
Над табою месяц
круглы / У ясным небе ціха плыў [ІІ; с.29] ;
Найчасцей жа, белы
колер у аўтара асацыіруецца з зімой, холадам, марозам, інеем:
Космы густа ім
абвіты; /У ясным снезе маладняк [І; с.24] ;
Рады белай мы
зіміцы,/ Рады з ёю ваяваць [І; с.76] ;
Усё змяшаецца ў
тумане, /У белым попеле снягоў [І; с.75] ;
Белым снегам
замятае /Вецер чорныя палі [І; с.76] ;
Скверыць холад.
Пабялелі/ Вусы, світка вазака [І; с.24].
Белы колер - гэта
яшчэ і колер срэбра, а срэбра - гэта колер Месяца і патоку прарокаў, што
ачышчаюць аўру зямлі. Нядзіўна, што ў паэтычных творах наогул і у творах Я. Коласа
ў прыватнасці, заўсёды нясе дадатную ацэнку:
Прыбіты вадою на срэбраны гак [ІІ; с.163] ;
Пад горкаю, бы срэбраны равок
[І; с.161] ;
Як срэбра блішчалі [І; с.34].
Як бачна з
папярэдніх прыкладаў, колер серабра ўводзіцца аўтарам у паэтычны тэкст пры
дапамозе прыёма параўнання.
Страницы: 1, 2, 3, 4, 5 |